Jaraczewska z Krasińskich Elżbieta (1791–1832), powieściopisarka. Ur. 10 I w Warszawie, córka Kazimierza Krasińskiego z Krasnego, z tzw. linii oboźnińskiej, i Anny 1. v. Ossolińskiej. Dzieciństwo spędziła najpierw w majątku rodzinnym Zegrze, potem w Galicji, od r. 1802 mieszkała w Radziejowicach pod Warszawą. Ułomna, raczej brzydka, otrzymała staranne wykształcenie, pełniejsze niż współczesne kobiety. Wyszła za mąż (1815) za generała wojska Król. Pol. Adama Jaraczewskiego. Przeniosła się wówczas do rodzinnego majątku Borowica w Lubelskiem, gdzie przebywając przeważnie samotnie, bezdzietna, a jednocześnie przekonana o «obywatelskich obowiązkach» kobiety, starała się być użyteczną dla okolicznych wsi. Zorganizowała stałą opiekę lekarską, sama udzielała pomocy, szerzyła oświatę, utworzyła bibliotekę. Pisać zaczęła dopiero w ostatnich latach swojego życia, zachęcona niewątpliwie przykładem Tańskiej-Hoffmanowej. Mając osłabiony wzrok nie pisała sama, ale całymi dniami dyktowała swoje powieści sekretarzowi, co niewątpliwie odbiło się w pewnym sensie na stylu i kompozycji powieści. Pierwsza powieść Zofia i Emilia ukazała się w r. 1827, Wieczór adwentowy w 1828, a w rok później ostatnia – Pierwsza miłość, pierwsze uczucia. Powieści te wydano ponownie w Lipsku w r. 1845, w czterech tomach, jako Powieści narodowe. Dążność do dydaktyzmu oraz troska o właściwe wychowanie skłoniła niewątpliwie J-ą do napisania osobnych opowiadań dla dzieci. W r. 1828 ukazał się Upominek dla dzieci, czyli Krótkie powieści moralne, a w r. 1842, już po śmierci autorki, wydano je ponownie, pt. Powieści krótkie, moralne dla dzieci.
Mimo iż swymi pracami literackimi nie zdobyła popularności, J. była uważana przez krytyków literatury za wybitną pisarkę, przedstawicielkę, obok Skarbka, nowego gatunku powieści – romansu obyczajowego. J. I. Kraszewski, P. Chmielowski, K. Wojciechowski i in. cenili J-ą wyżej od ks. M. Wirtemberskiej i K. Hoffmanowej. Mimo dużej niedbałości i nieudolności stylu powieści J-iej są wartościowe dzięki podjętej w nich próbie analizy psychologicznej, przedstawienia procesów psychicznych przeciętnego człowieka, w połączeniu z dążeniem do realizmu w opisie problemów potocznych, odmalowywania obyczajowości środowiska na podstawie własnych obserwacji. Stąd powieści J-iej pełne są realiów z życia szlacheckiego, małych miasteczek i wsi przede wszystkim z najlepiej znanych autorce okolic Królestwa Kongresowego. Sięgała ona także do tematów z życia chłopskiego oraz wypowiedziała się jako rzeczniczka zniesienia poddaństwa. Starając się odpowiedzieć poprzez swoje powieści na szereg aktualnych kwestii społecznych, poruszała w nich J. sprawy wychowania dzieci, wykształcenia kobiet i, daleka wprawdzie od przyszłych postulatów emancypacji, tworzyła model kobiety świadomej swych obowiązków nie tylko wobec rodziny, ale i społeczeństwa.
W końcu r. 1830 J. musiała rozstać się z mężem, który poszedł do powstania. Wyjechała wówczas do Krakowa, gdzie w kilka miesięcy później doszła ją wiadomość o nagłej śmierci męża na cholerę. J. zmarła w Krakowie 28 IX 1832 r.
Estreicher; Korbut; W. Enc. Ilustr.; – Chmielowski P., Autorki Polskie w. XIX, W. 1885 s. 194–225; Czerwiński S., E. z Krasińskich Jaraczewska, Kr. 1910, Prace Hist.-Liter., 35; Galle H., E. z Krasińskich Jaraczewska, Wiek XIX. Sto lat myśli polskiej, W. 1910 III; Krzyżanowski J., Historia literatury pol., (W. 1953); Nitowski J., Albumy biograficzne zasłużonych Polaków i Polek w. XIX, W. 1901 s. 308–12; Polska krytyka literacka (1800–1918), W. 1959 II; Skimborowicz H., Polki autorki, artystki i w dziejach krajowych sławne, „Bluszcz” 1880; Tarnowski S., Romans polski w początku XIX w., „Przegl. Pol.” 1871; Wójcicki K. W., Niewiasta polska w początkach naszego stulecia, W. 1875; – Obrońcy chłopów w literaturze pol. Cz. 2: Obrońcy chłopów w literaturze pol. doby oświecenia i romantyzmu. 1764–1864. Zest. i oprac. M. Piszczkowski, Kr., Bibl. Poezji i Prozy, nr 55; – Ossolińska L., „Przyjaciel Ludu” (Leszno) 1845 nr 9, 10; Wójcicki K. W., „Tyg. Illustr.” 1863 t. 8.
Red.